Vocaal Ensemble Sancti Cordis Roeselare

december 2012

Logo Hartje

Jaargang 26, nummer 6 december 2012

Kerstmis volgens Bach (naar Jozefien Van Huffel)

Bach zag de zes cantates van zijn Weihnachtsoratorium bovenal als liturgie. Hij wilde verkondigen.
Hij schreef dit oratorium voor de kerkdiensten van Kerstmis 1734 tot Driekoningen 1735. Ruim 210 minuten lang laat Bach een onmetelijke vreugde klinken om de komst van de Verlosser. Dat is niet het overgeromantiseerde gevoel dat vandaag vaak met Kerstmis wordt verbonden. Bepaalde aspecten die wij op een veeleer oppervlakkige manier koesteren, zoals de gezelligheid rond de kribbe, vind je bij Bach niet terug. De componist verbindt de kribbe met een vraag: hoe ontvangen we de Verlosser? Elke keer als het woord "kribbe" wordt gezongen, klinkt in een of ander akkoord de afkeuring over die schamele ontvangst. Het Weihnachtsoratorium is een kerstgeschenk met inhoud. In elk van zijn zes cantates slaagt Bach erin om het wezen van een goede liturgie in zijn muziek te leggen. Allereerst is er het directe Bijbelwoord in de recitatieven. Vervolgens is er de toelichting, vaak in begeleide recitatieven, en ten slotte de zogenaamde applicatio of toepassing. In aria´s of duetten wordt het schriftwoord geactualiseerd voor de luisteraar. Een oratorium van Bach is dan ook helemaal iets anders dan een oratorium van bijvoorbeeld Händel. In het geval van laatstgenoemde is het een theaterstuk, bij Bach een liturgisch werk.
Eigen aan de lutherse liturgie waren de eenvoudige melodieën, begeleid door het orgel en bedoeld om iedereen te laten meezingen. Het is een liturgische finesse van Bach dat hij de aria´s en recitatieven van de cantates afwisselt met koralen. Eigenlijk waren dat kerkliederen die de mensen van zondag tot zondag kenden.
In de biografieën van Bach lezen we dat hij, toen hij in 1723 naar Leipzig verhuisde, een stap terug deed in zijn carrière. Hij liet de hoven aan zich voorbij gaan en koos voor een stadskerk. Elders lezen we dat hij voor Leipzig koos wegens de theologische faculteit aldaar. Hij nam er als gelovige denker deel aan het debat.

Mogen we dan de oorspronkelijke bedoeling van zijn muziek negeren en zijn werk helemaal naar de concertzaal verwijzen?

Muzikaal alfabet (19)

V

  • Verisme
    • Italiaanse operastijl waarin het realisme van het alledaagse leven wordt nagestreefd. Voorbeelden daarvan zijn: Cavaleria rusticana van Mascagni, Paillasse van Leoncavallo en La Bohème en Tosca van Pucini.
      Het Italiaanse verisme heeft sterke gelijkenissen met het Franse naturalisme en het Duitse expressionisme.
  • Vibrate
    • Met trillende stem.
  • Vivace
    • Opgewekt en vlug. Levendig.

Het lied als wapen

Al sinds mensenheugenis wordt de stem bij oorlogen ingezet om burgers en soldaten te inspireren en aan te sporen in de strijd.
In Europa zijn de afgelopen eeuwen heel wat oorlogen uitgevochten. De weerslag hiervan is terug te vinden in een enorme verzameling soldatenliederen, propagandistische gezangen, klaagliederen en patriottische opera´s.

In dienst van de vorst

L´homme armé was het lijflied van de Bourgondische hertogen, die droomden van de heldendaden van de grote kruisvaarders. De beste polyfonisten (zoals Josquin Desprez en Pierre de la Rue) wedijverden met elkaar om deze heldhaftige melodie zo briljant mogelijk te verwerken in hun polyfone missen.

Tot aan de Franse Revolutie werkten componisten eeuwenlang in opdracht van vorsten, edelen en geestelijken, waardoor er in hun werk geen plaats was voor kritiek of politiek engagement.

In hun liederen, koorwerken en opera´s weerklonken alleen de idealen en heldendaden van hun opdrachtgevers. Zo legde Lully, componist aan het hof van Versailles, alle militaire successen van de "zonnekoning" vast in zijn opera´s. En toen de Oostenrijkse keizer in 1788 de oorlog verklaarde aan de Turken, speelde Mozart, net aangesteld als kamermusicus van het hof, daar meteen op in met het Lied Ich möchte wohl der Kaiser sein!

Den orient wollt ich erschüttern;
Die Muselmänner müszten zittern,
Konstantinopel wäre mein.

Geuzenliederen

Voor kritische noten op het prerevolutionaire oorlogsvoeren moeten we ons oor te luisteren leggen bij soldatenliederen en straatwijsjes. Zo is de Tachtigjarige Oorlog (1568–1648) vastgelegd in het Geuzenliedboek. Deze bundel bevat strijdliederen waarin de Spaanse vijand werd bespot, de helden werden geëerd of misdrijven in de katholieke kerk herdacht:

Nu drijven wy den Paus heraus
Uyt Christus kerck en Godes Huys
Daer in hy moordelick heet gheregeert
En ontallick veel sielen vervoert!

Het meest populaire geuzenlied was het Wilhelmus, het latere volkslied van Nederland. Al snel werd het ingezet als strijdlied op het slagveld. Alleen al het blazen ervan kon soms groot alarm onder de Spaanse troepen veroorzaken.

Revolutionaire liederen

Na de Franse Revolutie van 1789 stortten componisten zich massaal op de politiek. Frankrijk werd overspoeld met chansons die als wapen werden ingezet om de revolutionaire geest aan te wakkeren. Om de soldaten die naar de buitenlandse fronten vertrokken een hart onder de riem te steken, werd in 1792 de Marseillaise gecomponeerd:

Aux armes, citoyens,
Formez vos bataillons
Marchons! Marchons!
Qu´un sang impur
Abreuve nos sillons.

De Marseillaise werd het nieuwe volkslied, tot Napoleon het in 1804 verbood. Het lied duikt later op in veel composities. Het dringt zelfs binnen in Die beiden Grenadiere, een compositie van Schumann op een tekst van Heinrich Heine.

Anti–Hollandse rellen

Op 25 augustus 1830 werd in Brussel tijdens de opvoering van de opera De Stomme van Portici, in Brussel de aria Amour sacré de la patrie op de wijs van de Marseillaise gezongen. De gemoederen van de toeschouwers raakten er zo door verhit, dat er anti–Hollandse rellen uitbraken die tot de Belgische revolutie zouden leiden en tot het ontstaan van een nieuwe natie.

Propagandamiddel

Dat een meeslepende melodie dieper in de ziel brandt dan woorden, wisten de machthebbers in Nazi–Duitsland als geen ander. De kracht van het lied als propagandamiddel werd sinds de Franse revolutie nergens zo serieus genomen als in het Derde Rijk. De productie van politieke strijdliederen was enorm. In marstempo werden ze door de SS, de Hitlerjugend en de SA over bezet Europa verspreid. Op den duur konden zelfs de bewoners van de bezette landen liederen als Deutschland über alles en Wir fahren gegen England meezingen.

Hoop

In de Europese concentratiekampen werd intussen de troostende werking van de muziek aan den lijve ondervonden. In het geheim werden in de barakken Jiddische volksliedjes, straatliedjes en balladen gezongen.

Verbroedering

Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebeurde er met Kerstmis 1914 iets unieks aan het westelijk front. Overal klommen soldaten uit hun loopgraven om zich in het niemandsland met de vijand te verzoenen. Tijdens dit kerstbestand hoorde de Britse soldaat Williams de Duitsers in hun loopgraven een kerstlied zingen. Na afloop vonden de Britten dat ze iets terug moesten doen. Ze zongen The first Noël en toen ze klaar waren, begonnen de Duitsers te klappen. Daarna zette de vijand O Tannenbaum in. Dat ging zo een poosje door, om beurten. Toen de Britten begonnen met O come all ye faithfull vielen de Duitsers in en zongen het lied mee met de Latijnse woorden Adeste fideles.

Of hoe zingen de mensen vooral met elkaar kan verbinden.

Benijd niemand anders geluk.
Dat maakt alleen het uwe stuk.

Bert Dewilde

Ceciliafeest 2012

De hemelse klanken van onze Ceciliamis waren al een week uitgewaaid in de miezerige herfstlucht, toen het Ceciliafeest van start ging in de feestzaal van de Reo–veiling.

Wij werden verwelkomd door een gehandicapte voorzitter van het feestcomité (over de juiste oorzaak van zijn valpartij doen nog altijd wilde en tegenstrijdige verhalen de ronde). De tenoren ontpopten zich tot charmante gastheren. De cava weekte al rap de tongen los en de hapjes versterkten de feestsfeer. Aan tafel mochten we ondervinden dat de slogan "Kwaliteit voor een scherpe prijs" geen leugen was.

Plots kwam Octaaf De Bolle (Jan) op het toneel en introduceerde mijnheer de burgemeester (Dirk) die onmiddellijk het spreekgestoelte inpalmde. Hij wees de dorpelingen heel even op hun plichten als koorlid en ging toen over tot de plechtige uitreiking van de prijzen en eremetalen. Maar eerst bedankte hij met een kleine attentie de dirigent voor zijn onverdroten inzet voor het koor. In naam van Het Madrigaal overhandigde hij dan, samen met een officiële oorkonde, de gouden plak aan Annemie, Caroline, Sabine, Dina en André en de zilveren medaille aan Beatrijs. Tante Jeannine vergastte de gevierden met een stevige pakkerd en een tien jaar oude Porto Amuro, "tawny" en "matured in wood", om de andere tafelgenoten jaloers te maken. De sprekende hond Samson (Tom) onderbrak keer op keer de toespraak van de burgemeester met de verkeerde commentaar, maar Gert (Michael) zette telkens de puntjes op de i. Toen kwam het "moment suprême". Van Leemhuyzen (Jacques) kon eindelijk de komst melden van de afgevaardigde van de minister himself (Gilbert). Hij kwam eigenhandig het gouden medaillon opspelden bij de burgemeester. De zoenafdruk van de onstuimig kussende tante Jeannine sierde voor de rest van de avond de wangen van de burgervader. Toen schoot de volledige cast van Samson en Gert in actie met een meeslepende rockmelodie:

Dit is de tenorsong, de tenorsong.
Die zingen alle tenoren met volle long.
Gans Sancti Cordis die zingt mee.
Alleen de saaie pieten zeggen: nee.

Na de act verrasten de tenoren alle koorleden nog met een memoblok in tien kleuren: een hint om alle afspraken i.v.m. het koor te noteren!

De oproep "Vergeet uw dansschoenen niet!" had zijn effect niet gemist. Of het een brave scottish was of een valse lente of een zwoele tango, de dansvloer stroomde vol. Het voorbeeld van onze eigen "sterren op de dansvloer" (Dirk en Mariette) werkte aanstekelijk.

Tot volgend feest!

Varia

Activiteitenkalender

  • Vrijdag 7 december 2012 bezoekt de Sint om 19.30 uur het Ruitercentrum.
  • Dinsdag 25 december 2012, Kerstmis, om 11.30 uur in de Sint–Amandskerk. Uniform.
  • Vrijdag 25 januari 2013, om 19.30 uur: nieuwjaarsbijeenkomst in het Ruitercentrum.
  • Maandag 28 januari 2013, om 20.00 uur starten de wekelijkse repetities.
  • Zondag 10 februari 2013, om 11.00 uur: Sint–Amandsfeest in de Sint–Amandskerk te Roeselare.

Terug